Dit zijn mijn standpunten en overtuigingen over het universitair onderwijs in Nederland op de dag dat ik dit blog begin: 30 april 2021.
Universitair onderwijs heeft bestaansrecht
Universitair onderwijs is een groot goed. Het is zinvol om studenten op te leiden op de plek waar kennis wordt geboren en ontwikkeld. Overal in de maatschappij, zeker niet alleen in de wetenschap, zijn mensen nodig die begrijpen wat kennis is, waar kennis vandaan komt, hoe je het kunt ontwikkelen, wat de status van kennis is en hoe je er wel en niet besluiten op kunt baseren.
Het universitair onderwijs in Nederland is goed
Het Nederlands hoger onderwijs hoort tot de wereldtop. In ranglijsten zoals de Global Competitiveness Index (GCI) scoort Nederland hoog, Nederlandse studenten zijn vaak tevreden over en we hebben een zorgvuldig systeem van kwaliteitszorg, waarin opleidingen regelmatig worden beoordeeld; met goed doordachte criteria, door een zorgvuldig samengesteld panel.
De kwaliteit van het universitair onderwijs staat onder druk
Goed onderwijs leveren wordt voor universitaire opleidingen en docenten steeds moeilijker. Daarvoor zijn externe en interne oorzaken aan te wijzen.
Belangrijke externe oorzaken zijn: de toename van het aantal studenten, de toenemende diversiteit van de studentpopulatie, internationalisering en globalisering, digitalisering, de steeds hogere eisen die de overheid stelt aan onderwijskwaliteit en aan de verantwoording daarvan, achterblijvende overheidsfinanciering, externe financieringsmodellen en -procedures.
De belangrijkste interne oorzaken zijn: de grote statusverschillen tussen onderzoek en onderwijs, interne financierings- en verdeelmodellen, slecht doordacht of slecht ingevoerd personeelsbeleid, gebrek aan visie op talentontwikkeling, de academische structuur en cultuur, gebrek aan synergie tussen de academische cultuur en structuur en die van de ondersteunende diensten.
Belemmerende kanten van de academische cultuur zijn onder meer een sterke hang naar tradities en gewoontes (zo doen we het hier), onderschatting van de complexiteit van alle andere taken dan wetenschappelijk onderzoek, onderschatting van alle andere talenten dan die van wetenschappers (uit de eigen school of groep) en een neiging tot monomanie (elk vraagstuk te lijf gaan met dezelfde gereedschapset: analyseren, analyseren en analyseren).
Binnen het universitair onderwijs bestaan grote kwaliteitsverschillen
Niet elk vak of college is goed en niet elke universitaire opleiding heeft (in zijn huidige vorm) bestaansrecht. Op alle niveaus zijn voorbeelden van topkwaliteit te vinden en van wanprestaties.
Enkele voorbeelden van topkwaliteit die ik ben tegengekomen: een opleiding die erin slaagt echt al haar studenten leesbare, academische stukken te leren schrijven. Die ene docent die honderden eerstejaars over hun statistiekangst heen hielp. Die andere docent, die erin slaagde haar collega’s en studenten te motiveren om samen hun ingezakte opleiding uit het slop te trekken. De faculteit die haar junior docenten behalve een langer contract ook een goed doordacht meerjarig ontwikkelprogramma biedt, met aandacht voor hun loopbaanperspectieven op de langere termijn. De pedagogiekopleiding die tweedejaars studenten laat praten met ouders van een gehandicapt kind, want empathie kun je niet uit een boek leren.
Een wanprestatie levert de leidinggevende die docenten met positieve onderwijsevaluaties in hun jaargesprek vertelt dat ze dus te veel energie aan hun onderwijs hebben besteed. De excellente onderzoeksafdeling, waar de hoogleraar onderwijs voor losers vindt en niemand hem tegenspreekt. Die ene opleiding, waar de docenten er trots op lijken dat ze elkaar nooit spreken en geen idee hebben waar hun studenten na de opleiding terecht komen. Of die andere opleiding, waar oeverloos geklaagvergaderd wordt over de werkdruk en waar elk tegenvallend onderwijsresultaat aan de tekortkomingen van de huidige generatie studenten wordt geweten.
Een universiteit is een wirwar van perspectieven en belangen
Daardoor heeft iedereen een punt (ik ook). En iedereen een blinde vlek.